czwartek, 23 czerwca 2011

Krótka historia pewnej miłości

Nie pamiętam już okoliczności, w których sięgnęłam po pierwszą książkę Stani... stop. Ta historia nie może się tak zacząć. Chciałam uniknąć patosu, ale już trudno - cios gumowym kurczakiem zniosę z godnością. To od początku.

Byłam małą dziewczynką - najwyżej pięcioletnią, pewnie młodszą. W sypialni rodziców znalazłam żółtą książkę, a w niej niesamowite rysunki. Widok postaci z urwaną nogą wspierającej się na kulach wstrząsnął mną do głębi (it's a cliché!, ale to prawda!): nigdy go nie zapomniałam. Jezu, nie wyobrażacie sobie, jak mi tego robota - bo robot to był, to było widać - było strasznie żal. Chyba nie przesadzę, jeśli powiem, że to była jedna z wyraźniejszych emocji mojego dzieciństwa: żal, że ten robot taki biedny i z urwaną nogą. Ej, byłam naprawdę małym dzieciakiem, tak? Nie śmiać się! 

Dobrych parę lat później, już jako zapalona czytelniczka w wieku gimnazjalnym, postanowiłam odszukać książkę, która mnie tak okrutnie skrzywdziła. W dzielnicowej bibliotece trafiłam na nią szybko, nie pamiętam już nawet - sama czy z pomocą bibliotekarki. Domyślacie się? Oczywiście:

[Obrazek wzięty bez pytania z miejsca, na które wskazuje URL]

Cyberiada Stanisława Lema, z legendarnymi ilustracjami Daniela Mroza. To czytała kilka lat wcześniej moja mama (fanka sci-fi, jak się okazało). To ta książka była źródłem mojej dziecięcej traumy - i mojej młodzieńczej fascynacji. Czy muszę dodawać, że nie minęło wiele czasu do chwili, gdy przeczytałam wszystko, co z Lema oferowała nasza biblioteka?

Bardzo długo miałam taką jazdę, że Lem umrze. Wiecie: za każdym razem, gdy dowiadywałam się o śmierci jakiejś znanej osoby, myślałam: "no tak, Lem będzie następny". Co nie zmienia faktu, że gdy pewnego razu - a był to 27 III 2006 r. - wróciłam ze szkoły i usłyszałam od matki Tę Straszną Nowinę - nie mogłam uwierzyć. No bo JAK TO? Swoją drogą: o tym, że zwagarowałam ze szkoły (pierwszy raz w życiu!), by pojechać na pogrzeb, rodzice dowiedzieli się dopiero kilka lat później.

Napisałam "trauma z dzieciństwa", zabawmy się więc w psychoanalizę. Wiem, że już było dość rzewnie, ale sorry. Otóż tak się fatalnie - okropnie - koszmarnie zdarzyło, że dorastałam pozbawiona  bezcennej instytucji: dziadka. Właściwie chorowałam na swego rodzaju kompleks dziadka (Boże, dziękuję ci, że nie sięgnęłam wówczas po książki Musierowicz; jakże inne byłoby teraz moje życie). Gdy patrzę na to z perspektywy czasu, dobrze wiem, że kiedyś (chyba do dziś, nie oszukujmy się) Lem był dla mnie takim zastępczym dziadkiem. No. 

Nie myślcie jednak, że piszę to wszystko, żeby wycisnąć z Was łzy, czytelnicy i czytelniczki. Piszę to tutaj, bo parę tygodni temu z okazji zajęć z historii literatury polskiej powtórzyłam lekturę Solaris  (zajęcia wypadły beznadziejnie, btw). I wiecie co? Natchnęło mnie to do stworzenia uniwersalnej, zawsze działającej, odpowiedniej dla każdego gatunku literackiego klasyfikacji książek. Ciekawe, czy ktoś przede mną na to wpadł? Otóż słuchajcie: wszystkie książki można przyporządkować do jednej z dwóch grup:

I. Książki, które stawiają pytania,
II. Książki, które dają odpowiedzi.

I tyle. Proste, azaliż nie? Nie muszę chyba dodawać, że Solaris jest genialną reprezentantką grupy I, skądinąd w ogóle - imho - lepszej. Gdy myślę o książkach, które dają odpowiedzi, pierwszym, co przychodzi mi do głowy, jest twórczość Kalicińskiej. Choć nie tylko: wrzuciłabym tu też bitników, Coelho, Sienkiewicza, Żeromskiego, Kochanowskiego, Horacego...

Solaris to zagadka. Nie pytajcie mnie, co ja przez to rozumiem. Niby-ocean wymyka się moim ułomnym (z pamięcią o Lemie chciałoby się napisać: białkowym), ludzkim klasyfikacjom. Żadna hipoteza nie wytrzymuje w starciu z planetą Solaris. I dobrze. Bo gdy zrozumiemy Solaris - przestaniemy być ludźmi.

Czytałam: S. Lem, Solaris, Warszawa 2008.  

3 komentarze:

  1. Malkontent (http://malkontent.wordpress.com/) właśnie podesłał mi kontekst do notki. Słuchajcie a radujcie się.

    http://www.youtube.com/watch?v=ZVguWNI7RPs&feature=player_embedded

    OdpowiedzUsuń
  2. Tak, Lem. Miałem odwrotnie. W podstawówce kazali czytać jakieś opowiadanie o pilocie Pirxie, co pamiętam jako jedną z gorszych lektur tamtego czasu. Później jakoś uchowałem się od Lema. Po maturze uznałem, że dam szansę Solaris. Założenie fabuły było świetne - ale narracja jakaś powolna, no i nie spodobał mi właśnie brak wyjaśnienia. Do trzech razy sztuka - dopiero "Kongres futurologiczny", tak bardzo różniący się od dwóch poprzednich mi się spodobał. Polecają mi "Dzienniki Gwiazdowe", bo ponoć są do "Kongresu..." podobne. Pewnie będę jeszcze próbował.

    OdpowiedzUsuń
  3. Faktycznie, Pirx to średnia przyjemność dla kogoś, kto nie siedzi w takich klimatach.

    A narracja - akcja - jest powolna, jak sądzę, z tego względu, że ta powieść wykorzystuje już dwa wzory wzięte z literatury popularnej: zaczyna się jak powieść detektywistyczna (kto zabił Gibariana?) a potem jest jak romans (Kelvin i Harey!). Gdyby Lem dodał tu jeszcze coś z powieści sensacyjnej, można byłoby się zgubić :).

    "Kongres" jest absolutnie cudowny, to fakt - wiadomo, Polacy wszystko wymyślili pierwsi, nawet Matrix :D. No i ta bardzo w stylu Lema scena: "Nie uciekaj! Przecież ja cię KOCHAM!" :).

    "Dzienniki" to hit nad hity - gdy się znowu zobaczymy (schola w sierpniu ;)), masz to mieć już odhaczone! Polecam też opisywaną przeze mnie "Cyberiadę" (wraz z "Bajkami robotów", oczywiście; nie zaznaczyłam w notce, że to podwójne wydanie). Ponadto wszystko z Tichym: zwłaszcza podobała mi się "Wizja lokalna"; jeden z bardziej zjadliwych paszkwili na ludzkość :).

    A jeśli wolisz coś bardziej w Twoich klimatach, to polecam "Wysoki Zamek", czyli urocze wspomnienia Lema z dzieciństwa i młodości spędzonych w przedwojennym Lwowie.

    OdpowiedzUsuń